Die Stemwijzer, wie bepaalt de onderwerpen?

Vooruitlopend op de nieuwe Stemwijzer die gisteren gelanceerd werd, publiceerde Prodemos vorige week de onderzoekgegevens die zijn gebruikt om te bepalen welke onderwerpen daarin moesten worden opgenomen. Voor het onderzoek, dat begin juli is uitgevoerd, werd gebruikgemaakt van het EenVandaag Opiniepanel, waarmee de onderzoekers beschikten over gegevens van 28.000 deelnemers.

Deze kregen eerst een open vraag voorgelegd, waarop ze mochten reageren in 500 tekens (ter vergelijking: dit stuk bevat tot aan het haakje openen 480 tekens):

"Welk onderwerp weegt voor u het zwaarst bij het bepalen van uw stem bij de ko`mende Tweede Kamerverkiezingen?"

Het verwerken van 27.000 open antwoorden is nogal een klus en dat is waarschijnlijk de reden dat bij deze ene vraag alleen de antwoorden van de eerste 2.500 deelnemers geanalyseerd werden. Daarbij ontstond een indeling in 51 categorieën, die samen 2.644 keer werden genoemd (n.b. niet alle 2.500 geselecteerden beperkten zich tot een enkel onderwerp). 

Als tweede werd een lijst met 21 onderwerpen voorgelegd met de volgende vraag:

"Welke onderwerpen wegen voor u het zwaarst bij het bepalen van uw stem bij de komende Tweede Kamerverkiezingen?"

Deelnemers konden hier maximaal vijf onderwerpen selecteren, of optie 22: Weet niet/geen mening. Daarna kregen ze dezelfde keuzemogelijkheden nog eens voorgelegd met de volgende vraag, waarbij ze slechts een optie konden selecteren:

"Als u maar één onderwerp mag kiezen, welk onderwerp weegt dan voor u het zwaarst bij het bepalen van uw stem bij de komende Tweede Kamerverkiezingen?"

Anders dan bij de open vraag, werden bij deze twee gesloten vragen de antwoorden van iedereen die antwoord gaf (ruim 27.000 deelnemers) verwerkt en zo ontstonden drie lijstjes met voor elke vraag de vijf meest genoemde antwoorden:

Na samenvoeging van deze gegevens ontstond zo de volgende top vijf onderwerpen die bepalend zijn voor de stemkeuze onder alle deelnemers:

- Zorg (zowel eigen bijdrage als versobering basispakket)
- Begrotingstekort
- Hypotheekrenteaftrek
- Meer of minder bevoegdheden voor de Europese Unie
- Ontwikkelingshulp

Omdat deelnemers ook gevraagd was naar hun partijvoorkeur, kon bovendien onderzocht worden of de antwoorden per partij verschilden, zoals te zien is in de volgende grafiek. Dan blijkt alleen de eigen bijdrage zorg in elke top vijf te staan en de hypotheekrenteaftrek alleen niet voor te komen in die van 50Plussers, waarin vreemd genoeg ook het onderwerp AOW ontbreekt.

Merk op dat het noemen van een onderwerp niets zegt over het standpunt dat iemand daarover inneemt. Zo zullen PvdA'ers en CDA'ers ontwikkelingshulp genoemd hebben omdat ze het belangrijk vinden dat deze in stand gehouden wordt, terwijl VVD'ers waarschijnlijk vinden dat flink op ontwikkelingshulp bezuinigd kan worden. En ook de hypotheekaftrek zal door sommigen genoemd zijn omdat ze hem graag willen afschaffen terwijl anderen hem in stand willen houden.

In de pers lijkt enige verwarring te zijn ontstaan over het onderzoek van Prodemos, waarbij mogelijk een verkeerd ANP-bericht de hoofdschuldige is. Dat meldt weliswaar correct dat de vragen aan 28.000 deelnemers zijn voorgelegd, maar stelt vervolgens ten onrechte dat "de uitkomst van de enquête is gebaseerd op de antwoorden van de eerste 2500 respondenten". Ook Chris Aalberts, docent en onderzoeker politieke communicatie maakt die fout in zijn stuk voor De Jaap Achter de PVV (54): enquêtes vertellen vrijwel niets over de PVV-aanhang. Het lijkt wel alsof hij het onderzoek zelf niet gelezen heeft, of dat hij er voor de lezing al zo van overtuigd was dat het niet kon deugen, dat de helft hem is ontgaan.

Want niet alleen heeft hij gemist dat voor een groot deel van het onderzoek gegevens van ruim 27.000 mensen zijn verwerkt, ook het hele openvraag-gedeelte lijkt hem te zijn ontgaan. Zo schrijft hij:

Maken burgers zich echt druk over deze onderwerpen? Ik zou er niet vanuit gaan. De vraag is over welke thema’s burgers nadenken als ze niet door journalisten en onderzoekers aan allerlei thema’s worden herinnerd. Maken PVV-stemmers zich zorgen over de immigratieregels? Dat is wel een erg globale verwoording van hun zorgen over allochtone hangjongeren, taalproblemen of verpaupering van oude wijken. Immigratieregels hebben er wel iets mee te maken, maar er zijn veel urgentere zaken die PVV-stemmers aangepakt zouden willen zien.

Nu heeft Aalberts gelijk dat het voorleggen van vooraf bepaalde onderwerpen sturend kan werken, maar in dit geval werden mensen eerst in staat gesteld zelf onderwerpen aan te dragen. En daar komen de hangjongeren, de taalproblemen en de verpaupering van oude wijken niet in voor. Dat betekent niet dat PVV'ers zich daar niet druk over maken, maar wel dat die onderwerpen afzonderlijk voor PVV'ers blijkbaar niet 'de meest zwaarwegende reden' zijn om op een partij/de PVV te stemmen.

Sterker nog, terwijl bij de open vraag Europa het op een na meestgenoemde onderwerp was, halen de Europese onderwerpen bij de gesloten vraag helemaal niet zo vaak de top vijf. Het is alsof daar de kiezers spontaan het onderwerp Europa hebben genoemd, dat Geert Wilders tot inzet van de verkiezingen maakte, waarna ze geconfronteerd met andere onderwerpen besluiten dat ze die toch eigenlijk belangrijker vinden. Er zijn weliswaar vier partijen met Europese bevoegdheden in de top vijf, maar daar zitten D66 en GroenLinks bij, die waarschijnlijk eerder voor uitbreiding zijn en geen partijen met veel aanhang, zoals de VVD of de SP.

Misschien was Aalberts door de aanstaande verschijning van zijn boek Achter de PVV (om precies te zijn vandaag) ook iets te zeer gefocused op de PVV en vergeet hij dat in het onderzoek ook de mening van alle andere kiezers is onderzocht. Dat verklaart namelijk waarom niet uitsluitend PVV-onderwerpen aan het panel zijn voorgelegd. Hoe dan ook toont hij niet aan dat zijn stelling dat enquêtes vrijwel niets over de PVV-aanhang vertellen klopt.

Vanwege de enorme omvang van het EenVandaag Opiniepanel (niet te verwarren met het eveneens grote panel dat wordt geraardpleegd voor De Stemming), worden de gegevens van onderzoeken veelvuldig gebruikt voor universitair onderzoek. Hopelijk gebeurt dat ook met deze gegevens en heeft men daar tijd meer dan de 2.500 eerste inzendingen van de open vraag nader te bekijken, zodat we uiteindelijk zullen weten of ook de PVV'ers in deze steekproef afdoende vertegenwoordigd waren. Maar ik vermoed dat dit niet zo maar een enquêtetje is, dat bijvoorbeeld een week later tot hele andere resultaten had geleid, maar dat we hier een aardig inzicht krijgen in wat de kiezers echt bezighoudt.

Lees over het nut van de Stemwijzer en andere online kieshulpen in ieder geval alvast Tom Louwerses stuk Kieswijzers: wat moet je ermee?