Slotpeilingen en exit poll versus verkiezingsuitslag - verschil 6 tot 24 zetels

Zie ook grafiek en tabel bij elkaar op een vaste plek, ook bereikbaar vanuit de zijkolom, net als overzichten van alle peilingen sinds de val van het kabinet. 

De verschillen tussen peilingen en uitslag bij de grootste partijen:

N.B. de definitieve einduitslag weten we pas maandag, wanneer de Kiesraad hem officieel vaststelt.

Het kan raar lopen in peilingland. De peilingen verschilden in absolute aantallen meer van de einduitslag dan in 2010 - nu 18 of 24 zetels, toen 16 tot 18 zetels - en toch was de kritiek nu milder. Al waren er ook reacties die meer in de richting van Pieter Geenens strip van vrijdag in Trouw kwamen.
Reden voor de mildheid? Tot ieders grote verrassing liet de verkiezingsuitslag geen grote verrassing zien.

Natuurlijk, dat de VVD boven de 40 zetels uitsteeg en de PvdA er net onder eindigde was wel nieuw, dat de SP er geen enkele zetel bij kreeg ook, maar dat de verkiezingsuitslag die kant op ging, paste bij wat de slotpeilingen lieten zien. De verrassing waar iedereen rekening mee hield, dat de PVV opnieuw veel hoger zou scoren dan de peilingen aangaven en dat daardoor ook de zetelaantallen van de andere partijen zouden afwijken, bleef uit. De verkiezingsuitslag lijkt min of meer een versnelde voortzetting te zijn van de trend die de peilingen vooraf lieten zien.

Politicologen en peilers waren het dan ook heel even met elkaar eens, de slotpeilingen waren redelijk dit jaar. Zelfs de uitgebreide analyse van het peilinggebeuren tijdens de verkiezingscampagne in NRC Handelsblad door politicologen Tom van der Meer, Armèn Hakhverdian en Jean Tillie werd door peilers geprezen.

Inmiddels liggen ze weer ouderwets met elkaar in de clinch over de vraag hoeveel invloed die peilingen zelf op de einduitslag hadden. Lopen kiezers nou echt achter de grootste aan of valt dat wel mee? Hoe meet je dat, kun je het kiezers zelf vragen, oftewel peilen, of geeft dat een vertekend beeld? Kloppen de uitkomsten van het onderzoek dat de UvA er naar deed, of zijn (ook) die resultaten overdreven? Kortom de rust is in de vorm van vertrouwde onenigheid weergekeerd.

En zo zal er vast nog veel geanalyseerd worden. Vooral over de strategische kiezer, die betrouwbare peilingen misschien wel het meest in de weg staat. In de peilingen missen we immers altijd een forse groep kiezers die pas op het laatste moment zijn keuze maakt en die vaak als de nog zwevende kiezer wordt beschouwd. In Trouw - (nog) niet online - legt bijzonder hoogleraar kiezersonderzoek Joop van Holsteyn vandaag uit hoe deze kiezer wel eens tot de meest betrokken kiezer kan behoren. Hij weet wat hij wil, maar kiest pas op het laatste moment omdat hij dan over de maximaal bereikbare informatie over krachtsverhoudingen tussen partijen beschikt. Zo schrijft Van Holsteyn:

"De bron van alle kennis? Peilingen. De strategische kiezer neemt de peilingen serieus als graadmeter van krachtsverhoudingen. Hij kan moeilijk anders. De peilnigen zijn het vertrekpunt op weg naar het politieke einddoel, en om daar te komen is soms een strategische stem nodig. Die stem kan vervolgens leiden tot een andere uitslag dan de eerdere peilingen deden vermoeden."

Volgens deze redenatie zitten peilingen er per definitie naast en daar zou Van Holsteyn wel eens gelijk in kunnen hebben. Dat zou dan een extra reden zijn om met de grootst mogelijke zorgvuldigheid over peilingen te berichten, waarbij we weer terug zijn bij het artikel in NRC, over hoe in de media werd omgegaan met peilingen. Daar vallen eigenlijk maar drie dingen over te zeggen: lezen, lezen, lezen!

N.B. Komende week schrijf ik voor De Nieuwe Reporter een mini-serie over peilingen in de media tijdens de afgelopen verkiezingsperiode. Het eerste deel verschijnt aanstaande maandag.

Met dank aan Pieter Geenen voor zijn toestemming voor plaatsing van zijn strip.

Zie ook:
Coalities op basis van exit poll - niks automatisch VVD+PvdA
(On)mogelijke coalities op basis van de slotpeilingen
De Stemming versus Politieke Barometer versus Maurice de Hond versus TNS NIPO versus (11 september): verschil 6 tot 12 zetels
Peilingwijzer 11 september 2012 - laatste peilingen voor de verkiezingen
Die gordijnbonus, komt die er weer?
De vergeten Kamer... Paars en Nieuwe Lente halen de 38 niet
Peilingen in het nieuws - een lees-, kijk- en luisterlijstje